خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین -فاطمه علی آبادی: فرهنگ مدح و مداحی یکی از عوامل مهم در ترویج اندیشه اسلامی شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود و در طول تاریخ مداحان و شاعران فراوانی با استفاده از اشعار، سیره و رفتار اهل بیت (ع) را با اسلوب‌های هنری و قالب‌های جذاب پایدار و تأثیرگذار توصیف و به مخاطبان انتقال دادند.
هیئت‌های مذهبی فرصتی برای پرورش انسان و انسان‌سازی است که اگر به این مقوله بها داده نشود و آموزش‌های لازم صورت نگیرد، قطعاً خسارتی را در پی خواهد داشت و چون مداحان و هیئت‌های مذهبی با جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از افراد جامعه به‌ویژه جوانان و نوجوانان در ارتباط هستند می‌توانند نقش مؤثری در تربیت آنان داشته باشند بنابراین اگر محتوایی که مداحان و هیئات مذهبی به مخاطبان خود می‌دهند غنی نباشد ممکن است تربیت دینی جوانان به‌ویژه انگیزه حضور مردم در مجالس دینی با چالش روبه‌رو شود.
پیش از این با فعالان مداحی و ستایشگری اهل بیت (ع) در خصوص این موضوعات تحت عنوان «هزار و یک نکته هیئت» به گفتگو پرداختیم که در اینجا قابل مشاهده است.
بر همین اساس به منظور واکاوی نقش تربیتی هیئت‌های مذهبی با جواد حیدری مدیر عامل مجمع شاعران اهل بیت (ع) و نایب رئیس کانون مداحان کشور به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
*آیا هیئت‌های مذهبی توانسته‌اند با موج بدعت‌ها و انحرافاتی که دشمن از طریق رسانه‌هایی چون ماهواره و فضای مجازی ایجاد می‌کند مقابله کنند؟
امکاناتی که دشمنان اسلام در اختیار دارند از نظر ظاهری، فنی و حتی تکنیکی جلوتر هستند اما با این وجود طبق فرمایش حضرت امام این محرم و صفر است که اسلام را نگاه داشته است؛ برای مثال عربستان سعودی در طول سال میلیاردها دلار در کشورهایی مانند پاکستان هزینه می‌کند تا با بدعت گذاری و ایجاد انحراف مردم را از اسلام ناب دور سازد اما تا محرم و صفر فرا می‌رسد و فریادهای حسین حسین بلند می‌شود همه نقشه‌هایش نقش بر آب شده و توطئه‌هایش خنثی می‌شود.
بالاترین نقطه عالم هستی عرش الهی است که از روز ازل در بهترین جای آن نوشته شده ان الحسین مصباح الهدی؛ لازم است همه مسؤولان به این باور و اعتقاد برگردند و بدانند همانطور که امام راحل می‌فرمایند اگر می‌خواهید اسلام و انقلاب زنده بماند باید به امام حسین (ع) و هیئت‌ها برگردند. بر این اساس هیئت‌هایی که به خروجی تربیتی خود توجه می‌کنند قطعاً به اندازه ظرفیت و توانایی خودشان توانسته‌اند با بدعت‌ها و انحرافات مقابله کنند و این مقابله را می‌توان در همان خروجی تربیتی هیئت مشاهده کرد.
بنده ۲۶ سال پیش تحقیقی در زمینه هیئت‌های قدیمی تهران انجام دادم تا بدانم چرا هیئت‌های قدیمی از استخوان بندی محکمی برخوردار بوده و کسانی که در این هیئت‌ها تربیت می‌شوند انسان‌هایی ثابت قدم و محکمی هستند به این نتیجه رسیدم که این هیئت‌ها منبری‌های ثابت و در عین حال مجتهد داشتند مجتهدی که علاوه بر عالم بودن عامل نیز بود؛ بنابراین این سبک غلط است که هیئت‌ها در هر جلسه‌ای یک سخنران و یا در هر دهه‌ای از سخنران‌های مختلف دعوت به عمل می‌آورند قطعاً در این اقدام، تربیتی اتفاق نمی‌افتد چرا که اختلاف سلیقه‌ها و نظرات سخنرانان سبب تشتت شده و باعث می‌شود در هیئت آن اتفاق تربیتی مطلوب رخ ندهد.
این سبک غلط است که هیئت‌ها در هر جلسه‌ای یک سخنران و یا در هر دهه‌ای از سخنران‌های مختلف دعوت به عمل می‌آورند قطعاً در این اقدام، تربیتی اتفاق نمی‌افتد چرا که اختلاف سلیقه‌ها و نظرات سخنرانان سبب تشتت شده و باعث می‌شود در هیئت آن اتفاق تربیتی مطلوب رخ ندهد
حال در پاسخ به این پرسش که آیا هیئت‌ها توانسته‌اند در برابر تهاجم فرهنگی بایستند و با هجمه دشمنان مقابله کنند؟ می‌توان پاسخ را چنین داد که هیئت‌ها از جمله موفق‌ترین نهادهایی بودند که توانستند در مقابل تهاجم فرهنگی بایستند و با دشمن مقابله کنند چرا که همه شرکت کنندگان در مجالس آل الله حضور و تلاشی خالصانه دارند تا بتوانند رضایت اهل بیت (ع) را کسب کنند.
تنها قشری که در این زمینه همیشه از جیب خود هزینه کرده مداحان بودند و بسیاری از همین مداحان انقلابی، بسیجی و ولایی خودشان هزینه هیئت را پرداخت می‌کنند. یا برای مثال، اگر در دوران دفاع مقدس بیشترین شهدا مربوط به قشر روحانیت بود امروز در دفاع و صیانت از اعتقادات و حرمین آل الله این مداحان هستند که بیشترین شهدای مدافع حرم را تقدیم اسلام کردند و این نشان از پیشرو بودن هیئت‌ها در خط مقدم مبارزه با کفر و نفاق دارد.
*آیا می‌شود از این ظرفیت در راستای همگرایی عمومی و اتحاد ملی بهره برد؟
در جریان فتنه ۸۸ کدام جریان همه را گرد هم جمع کرد؟ ۹ دی این هیئتی‌ها بودند که وارد میدان شدند. متأسفانه عملکرد مسؤولان در این سال‌های اخیر به گونه‌ای بوده که باعث ناامیدی مردم شده اما همین مردم اعتقاد محکمی به شهدا و امام حسین (ع) دارند برای مثال امروز در جامعه افرادی را می‌بینیم که حجاب اسلامی را کامل رعایت نمی‌کنند اما همین‌ها اهل نماز خواندن و شرکت در مجالس روضه امام حسین (ع) هستند و چون هیئت‌ها نیز بر سر این دو اعتقاد با مردم اتفاق نظر دارد بنابراین بهترین جایی که می‌توان امر امام حسین (ع) و یاد شهدا را احیا کرد همین هیئت‌ها هستند.
یا در جریان شیوع ویروس کرونا، مقام معظم رهبری در کنار تشکری که از مدافعان سلامت انجام می‌دادند از هیئتی‌ها و مجامع مذهبی نیز تشکر می‌کردند؛ در آن ایام هیئتی‌ها شب و روز نداشتند حتی شده شبانه به درب منزل افراد بیمار می‌رفتند تا داروی آنان را تهیه و به بیماران برسانند، بنابراین هیئت‌های مذهبی بهترین مکان برای ایجاد وحدت و وفاق ملی به شمار می‌رود حتی قبل از انقلاب نیز همین حسینی‌ها و هیئتی‌ها آمدند و انقلاب کردند و در همه عرصه‌ها به دفاع از انقلاب پرداختند.
*مداح چه نقشی در این امر می‌تواند ایفا کند؟ و چگونه؟
روضه خوان و مداح محور است، بیشترین نقش را آن مداحانی دارند که مداح دائمی یک هیئت هستند البته منظور این نیست که مداحی که هیئت ثابت ندارد محور و مؤثر نیست اما مؤثرترین صنف مداح آن مداحانی هستند که خودشان هیئت دارند یعنی یک هیئت ثابت سالانه دارند. متأسفانه یک اتفاقی نباید بیفتند و رخ داده آن است که برخی هیئت‌ها هیئت هفتگی خود را تعطیل کردند در حالی که مراسم‌های هفتگی، مناسبتی و … هیئت است که آن انسجام و اتفاق خوب تربیتی اتفاق می‌افتد حال اگر مداح هم از هیئت حذف شود آیا چیزی از هیئت باقی می‌ماند؟ گرچه مداح یک عضو از تیم کامل هیئت است اما چون مداح تریبون و مبلغ امام حسین (ع) محسوب می‌شود مداح نقش محوری را در هیئت برعهده دارد.
*آیا اگر هیئتی در راستای هدایت بینش و درک سیاسی اجتماعی تلاش کند دچار سیاست زدگی شده است؟
خیر. از اولین جملات که در شرح و منقبت ائمه در جامعه کبیره امام هادی (ع) وجود دارد چنین بیان می‌شود شما سیاست مداران بندگان خوب خدا هستید؛ جریان امام حسین (ع) یک جریان کاملاً سیاسی است امام یک جمله دارند که می‌فرماید ما ملت گریه سیاسی هستیم؛ گریه بر امام حسین (ع) سیاسی است. این سیاست، سیاست حق علیه باطل است همان چیزی که امام حسین (ع) نیز برای همان قیام کردند.
بیش از ۲۰ شغل از کتاب فروش، پرچم فروش، دیگ فروش، بنکدار برنج و نخود و لوبیا و پارچه فروش و همچنین افرادی در بخش صوت و تصویر و … در جریان هیئت درگیر هستند که خود یک چرخه کامل اقتصادی راه انداخته است و این نوع اشتغالزایی که هیئت‌ها راه انداخته‌اند خودش دیدنی و شنیدنی است
از جریان عاشورا و گریه بر امام حسین (ع) است حکومت اسلامی بنا می‌شود برای همین وقتی امام می‌فرمایند محرم و صفر است که اسلام را زنده نگاه داشته منظورشان سیاسی بودن گریه بر امام حسین (ع) است، اما اگر مداح و یا هیئتی در مسیر یک خط و جریان سیاسی قرار گیرد، آن اشتباه است؛ بنابراین بر اساس کلام مقام معظم رهبری هیئت نباید در مصداق سیاسیون وارد شود و همانند رهبری به بیان کلیات اکتفا کند. برای مثال هنگام انتخابات مردم را به مصادیق درست انتخاب اصلح هدایت کند و به گروه و جناح سیاسی خاصی وابسته نشود و این حرکت را نمی‌توان سیاست زدگی نامید بلکه یکی از نقش‌های مهم هیئت‌ها به شمار می‌رود.
*ورود هیئت و مداح در بزنگاه‌های سیاسی به منظور هدایت افکار عمومی چقدر ضروری است؟
در طول سال اگر دین به درستی به مردم آموزش داده شود و اگر مردم تقوا داشته باشند خداوند متعال قدرت تشخیص حق و باطل را به آنان می‌دهد؛ بنابراین هیئت‌های مذهبی و مداحان باید مردم را به سمت تقوا هدایت کنند تا مردم خودشان به سمت جبهه حق گرایش یابند.
*تا چه اندازه هیئت‌ها توانستند در رفع نابسامانی‌ها اقتصادی اثر گذار باشند؟
بعضی هیئت‌ها شاید در همین محرم و صفر که به علت کرونا برگزار کردن مجالس عزاداری سخت بود، برای کمک به فقرا، دارو و درمان هزینه‌هایی از سوی هیئت‌ها جمع‌آوری شده است، یکی از مهمترین مکان‌هایی که کمبود اقتصادی مردم جبران می‌شود هیئت‌ها است.
همان تهیه و توزیع غذاهایی که در هیئت‌ها انجام می‌شود منشأ کار اقتصادی است، کمک‌های مومنانه که در جریان کرونا انجام می‌شود با وجود اینکه ارگان‌های مختلفی کمک می‌کنند اما مرجع اصلی آن هیئت‌ها هستند.
اعضای هیئت‌های مذهبی در جامعه ممکن است در جاهای مختلف فعالیت داشته باشند، برای مثال یک فرد هیئتی ممکن است فعالیت کارگاهی داشته باشد و چهار بچه یتیم را سر کارببرد و یا یک هیئتی در جایی مسئول باشد و در کمک به مردم نقش ایفا کند، افراد زیادی با هیئت‌ها سر و کار دارند که فعالیت این افراد در چرخه اقتصادی مؤثر است.
بیش از ۲۰ شغل از کتاب فروش، پرچم فروش، دیگ فروش، بنکدار برنج و نخود و لوبیا و پارچه فروش و همچنین افرادی در بخش صوت و تصویر و … در جریان هیئت درگیر هستند که خود یک چرخه کامل اقتصادی راه انداخته است و این نوع اشتغالزایی که هیئت‌ها راه انداخته‌اند خودش دیدنی و شنیدنی است.
*آیا راه اندازی پویش‌های مردمی برای رفع مشکلات مردم تأثیری در درست کردن نابسامانی‌ها دارد؟
اینها بیشتر مسکن است، اکنون مردم درد دارند و مسکن لازم است، در جریان کرونا آدم‌هایی وجود داشت که خودشان سفره دار بودند ولی به علت شیوع ویروس کرونا اکنون سفره شأن خالی است و به کمک نیاز دارند، افرادی که دستگیر بودند اکنون نیاز دارند دست شأن را بگیرند و این پویش‌های مردمی کمک می‌کند دست این افراد گرفته شود و مشکلات تا حدودی برطرف گردد.
یک خیریه فعالیت دارد که ۵ کارگاه دوزندگی برای زنان سرپرست خانوار را راه اندازی کرده است و که بیش از ۷۰ نفر سرپرست خانواده در این کارگاه مشغول فعالیت هستند، یک زمانی ما به آنها کمک‌های معیشتی می‌دادیم اکنون خودشان مشغول فعالیت هستند و نیازی به دریافت کمک معیشتی ندارند، برای فقرزدایی باید ماهیگیری را به نیازمندان یاد داد.
۲۰ درصد هیئت‌ها اکنون در زمینه خودکفایی نیازمندان تلاش می‌کنند و این اقدامی پسندیده است، وقتی این افراد خودکفا می‌شوند ناخودآگاه در تربیت فرزندانشان نیز درست تأثیر می‌گذارد از این رو جلوی بسیاری از آسیب‌ها گرفته می‌شود.
مردم اقبالشان به منبر کم شده اینجا مقداری به خود مردم بر می‌گردد، مقداری دین مردم سطحی شده است نیاز به فرهنگ سازی است باید تبیین شود که اگر سخنرانی را خوب گوش بدهند از روضه بیشتر لذت می‌برند که نیاز به کار دارد
هیئت‌ها در کنار این کارآفرینی و اشتغالزایی دوره‌های آموزشی فرهنگی قرآنی برای فرزندانشان شاغلان در کارگاه برگزار می‌کنند و برای کودکان نیز هیئت می‌گذارند همین امر سبب می‌شود پویش کامل شود. بنابراین فقر زدایی به این معنا نیست که فقط به شخص فقیر پول داده شود بلکه اشتغالزایی باید به حدی زیاد شود که ریشه فقر از بین برود، کنار این اقدامات باید پیوست‌های فرهنگی نیز دیده شود.
تفکر غلطی است که برخی می‌گویند برویم فقط مدرسه بسازیم، فقط بیمارستان بسازیم؛ این بیمارستان سازی ها و مدرسه سازی از دل هیئت‌ها در آمده است از این رو در این زمینه باید کار فرهنگی شود.
در بسیاری از نقاط کشور تعداد مساجد کم بوده و یا مسجدی وجود ندارد، نباید فراموش کنیم که از مسجد است که بانی مدرسه‌ساز تربیت می‌شود، از هیئت است که بانی بیمارستان ساز تربیت می‌شود، اینها اگر کامل شوند پویش‌ها جواب می‌دهند.
*آیا مداح‌ها باید از اعتبار خودشان استفاده کنند و و وجود پویش‌ها چقدر ضروری است؟
مداح آبرویی در خانه امام حسین (ع) دارد و یک پل ارتباطی بین مردم محسوب می‌شود از این رو مردم به مداح اعتماد می‌کنند، این اعتماد باید قدر دانسته شود و از این اعتبار درست استفاده شود، این سنت از قدیم بوده و هست همه مداحان آبرویشان را برای تهیه جهیزیه، مدرسه سازی، تجهیز بیمارستان خرج می‌کنند تا بتوانند هزینه مورد نیاز این اقلام را جمع‌آوری کنند، این سنت‌ها در هیئت‌ها تکثیر شده و جوانانی که فعالیت می‌کنند از بزرگ‌تر ها این درس‌ها را یاد گرفته‌اند.
*هیئت به عنوان یک مجموعه مردم نهاد در اصلاح مسائل اخلاقی چه وظیفه‌ای دارد؟
ترویج اخلاق یک ابزاری دارد، اول اینکه کسی که می‌خواهد مروج اخلاق باشد خودش باید به اخلاق اسلامی آراسته شود، باید جریان و پیوست‌ها کامل باشند قاری قرآن و مداح باید در یک خط باشند در این صورت است که تربیت اخلاقی اتفاق می‌افتد.
هر مداحی اگر در خانه اهل تقوا باشد، حتماً در هیئت نیز مؤثر خواهد بود و مردم خیلی باهوش هستند و وقتی به هیئت می‌آیند کاملاً متوجه می‌شوند که فرد به راستی اهل تقوا است یا ظاهرسازی می‌کند.
مداح باید برای همه به ویژه جوانان الگو باشد، الگوی بعلاوه یک؛ یعنی همه شرایط مؤمن را باید داشته باشد و یک چیزی اضافه‌تر. انتخاب شعر در مداحی از اهمیت بالایی برخوردار است، انتخاب شعر مؤثرترین عامل در بحث تربیت و اخلاق است و از نظر روانشناسی از اهمیت مهمی برخوردار است. تا کنون هیئت‌ها نقش مؤثری در بهبود و رشد فرهنگ ملی داشته‌اند، نوجوانانی که در مساجد تربیت شدند با فعالیت در هیئت‌ها می‌توانند در رشد فرهنگ نقش مؤثری داشته باشند، این هیئت‌ها هستند که وفاق ملی را شکل دادند و باعث شده‌اند.
*آیا سلبریتی شدن آفت مداحی است یا خیر؟
در جریان مداحی نباید برندسازی صورت می‌گرفت که برندسازی به سلبریتی شدن تبدیل شود؛ چه کسانی این کار را کردند افرادی که میکروفون و تریبون ملی داشتند، این افراد به سمت برندسازی رفتند، آنها اکثراً کلماتی مثل مداح ملی، قاری بین‌المللی را مطرح کردند که اینها اشتباه است، مداح نوکر امام حسین (ع) است برای کسانی که ظرفیت ندارند این واژه‌ها تأثیر بد داشته است.
در جریان مداحی نباید برندسازی صورت می‌گرفت که برندسازی به سلبریتی شدن تبدیل شود؛ چه کسانی این کار را کردند افرادی که میکروفون و تریبون ملی داشتند، این افراد به سمت برندسازی رفتند
تحقیق کنید امام حسین (ع) پایین‌ترین نقطه کربلا را انتخاب کردند که از آن با عنوان گودی قتلگاه یاد می‌شود؛ این روش را هنوز که هنوز است باید ادامه داد و مداح تا جایی که توان دارد باید به کار بگیرد تا مشهور نشود درحالی که الان برعکس شده فرد هرچه توان دارد می‌گذارد تا مشهور شود.
اگر مردم به یک مداح سلام می‌دهند به خاطر امام حسین (ع) است چون مداح روضه خوان و مبلغ اهل بیت (ع) است برای همین مورد احترام و تکریم قرار می‌گیرد بنابراین اگر احترامی که مردم به مداح می‌گذارند خرج امام حسین (ع) شد، اگر شهرت پیدا کرد و آن شهرت خرج امام حسین شد درست است وگرنه ما بازیگر می‌شویم، گاهی انسان در دستگاه امام حسین (ع) خواسته و ناخواسته مشهور می‌شود و اما این مشهور بودن را باید خرج امام حسین (ع) کرد.
*چرا منبر و منبری در بیشتر هیئات خصوصاً هیئات بزرگ و رسمی تحت‌الشعاع مداحی قرار گرفته است، در حالی که در دهه‌های قبل خصوصاً در دهه‌های ۴۰، ۵۰، ۶۰ شمسی محوریت محافل با روحانیون و منبری‌ها بوده است؟
نقشی که باید علما ایفا می‌کردند نکردند، در زمان قدیم رئیس هیئت عالم بود، قشر عظیمی در دهه اخیر طلاب جهادی آمدند و در غسل و کفن اموات کرونایی نقش ایفا کردند، مداح‌ها خیلی تلاش کردند نه تنها دنبال این باشند که روحانیت را بکوبند، تلاش روحانیت کم بوده شاید.
اینکه مردم اقبالشان به مداح امام حسین (ع) بیشتر شده است مقداری نیز دلی است، در گذشته روضه خوان‌ها علما بودند، در گذشته روضه خوان روضه دلی می‌خواند و اکنون روحانی مداحی می‌کند علما باید مثل قدیم روضه عالمانه بخوانند، اگر این روضه عالمانه بیشتر شود جایگاه‌ها حفظ شود آفتی وارد نمی‌شود.
اگر هر چیزی سر جای خودش باشد، یعنی همین ارکان شناسی مذهبی روحانی باید سخنرانی داشته باشد و مداح کار مداحی خودش را انجام دهد.
مردم اقبالشان به منبر کم شده اینجا مقداری به خود مردم بر می‌گردد، مقداری دین مردم سطحی شده است نیاز به فرهنگ سازی است باید تبیین شود که اگر سخنرانی را خوب گوش بدهند از روضه بیشتر لذت می‌برند که نیاز به کار دارد، دستگاه‌های فرهنگی باید کارهای فرهنگی انجام دهند.
*چه میزان سعی شده است از ظرفیت هیئات بانوان استفاده شود؟
در اخباری که چند سال پیش آمده است مطرح شده که بنیان خانواده را باید بزنیم، اگر بنیان خانواده شیعیان را بزنیم خوب توانستیم تأثیر منفی را بر جوامع شیعی داشته باشیم و محور خانواده مادر است وقتی مادرها خوب تربیت شوند فرزندانشان هم خوب تربیت می‌شوند.
خواهران یک ظرفیت بسیار عظیمی دارند، نه اینکه از این ظرفیت استفاده سیاسی شود، اگر از ظرفیت شعرای خواهر و حتی خواهران روضه خوان و منبری به شرطی که بحث علمی رعایت شود، اگر این صنف را تقویت کنیم می‌توانیم از این ظرفیت که هنوز درست آزاد نشده استفاده کنیم.
*آیا راهکاری برای آزاد سازی این ظرفیت استفاده نشده وجود دارد؟
باید صنف شعرای بانوان آموزش داده شود، تولیت اصلی با کانون مداحان است، در کانون مداحان کشور بحث‌های علمی باید انجام شود حتماً با روش علمی می‌شود این ظرفیت‌ها آزاد شود و هرچه بتوانیم خواهران را به سمت عالم شدن سوق بدهیم مجالس علمی تر می‌شود و اثر آن بهتر می‌شود.
نظر شما